PROGRAMA das celebracións do IV CENTENARIO

da Consagración da Igrexa do Colexio da nosa Señora do Antiga
-Colexio PP. Escolapios-

Venres, 2 de agosto

  • 19:00 h. Inauguración do acto.
  • 19:30 h. Mesa redonda, A Importancia Histórico Artística do Edificio de Nosa Señora da Antiga e o Valor Social dos Bens Patrimoniais.

Introduce e Modera, Dª Mª del Mar Bóveda López. Investigadora en CC. da Educaciòn, experta en intervención e revalorización social do Patrimonio.

Dª Rosana Guerra Pestonit, Dra. Arquitecta.
Dª Luisa Serrano García, Arquitecta.
Dª Mª Dolores Lago Arce, Historiadora e Restauradora.
Redactoras do Estudo Documental para a Declaraciòn de Ben de Interese Cultural do Colexio de Nosa Señora da Antiga (Monforte de Lemos).

D. Manuel Mª Chaín Pérez, Arquitecto.
Subdirector Xeral de Conservación e Restauración de Bens Culturais da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural (Consellería de Cultura e Turismo, Xunta de Galicia).

  • 21:15 h. Concerto na Igrexa do Colexio, interpretado polo pianista Ernesto Maseda González.

Sábado, 3 de agosto

 11:00-12:30 xornada de portas abertas

 12:30—13:00 Conferencia “O Colexio de Monforte unha intuición renacentista do Cardeal Rodrigo de Castro” a cargo do P. Francisco Javier Agudo Xerente da Fundación.

 13:00 Concerto na Igrexa interpretado por Don Manuel Randulfe Jácome, Director do Conservatorio profesional de música “Adagio”

Domingo, 4 de agosto

 12:00 Celebración da Eucaristía na Igrexa de Nª Sª da Antiga, presidida por D. Alfonso Carrasco Rouco, bispo de Lugo.

O Colexio acolle hoxe preto de 100 alumnos que peregrinan a Santiago.

Hoxe comezan a súa peregrinaxe polo Camiño de Santiago de Inverno preto de 100 alumnos de 3º de ESO dos colexios escolapios de Santander, Oviedo, Villacarriedo, Monforte e Valencia.

Escolleron Monforte de Lemos como punto de saída. Á vez outros tantos van polo camiño Frances e outros tantos polo portugues, coa intención de xuntarse todos en Santiago de Compostela. Ánimo mozos.

CELEBRACIÓN DOS 400 ANOS DA CONSAGRACIÓN DA IGREXA

O Xerente da Fundación Colexio Nosa Señora da Antiga
(Colexio PP. Escolapios),

P. Francisco Javier Agudo García Sch. P.

Comprácese en invitalo ós actos conmemorativos do IV Centenario
da consagración da Igrexa de Nª Sª da Antiga,
que tivo lugar o 4 de agosto de 1619.

O acto inaugural terá lugar o venres 2 de agosto,
ás 19:00 horas, no Salón de Actos do Colexio.

Dito acto comenzará cunha mesa redonda sobre a importancia histórico
artística do Edificio de Nª Sª da Antiga e rematará cun concierto na Igrexa do Colexio.

A IGREXA DO COLEXIO DO CARDEAL Ou DE Nª Sª DE LA ANTIGUA

Fachada da Igrexa de Nª Sª da Antiga. Monforte de Lemos

No texto denominado “Breve relación das festas que o colexio da Compañía de Jesús de Monforte fixo na consagración da igrexa nova…” Lese o seguinte ao referirse á Igrexa: “…saíu tan perfecta e acabada en todo que para pintarse fose mester relación particular e máis longa que a das festas que na súa consagración fixeron.”

Sen pretender encher moitos folios na súa descrición, Miguel Angel Feal Antelo, no seu traballo sobre o Colexio de Nª Sª da Antiga describe así a Igrexa:

“É do estilo chamado jesuítico, inspirado no Gesú de Roma, a igrexa nai dos xesuítas. A súa planta é de cruz latina de brazos pouco desenvoltos.

A nave central, de 33,80 x 9,25 metros, con bóveda de medio canón, adornada con profusión de casetones. Sobre el ábrense unhas lunetas para deixar espazo libre ás xanelas que dan paso á luz. A altura desta nave central é de 20,80 metros.

Igrexa de Nª Sª da Antiga. Monforte de Lemos

O presbiterio, de forma rectangular, ten 9,25 metros de ancho e 6,20 de fondo, elevándose 0,75 metros sobre o pavimento da Igrexa. As naves laterais, de 22,70 x 5,20 metros, con galería superior pechada e capelas intercomunicadas, abertas á nave central mediante tres arcos flanqueados por pilastras compostas, con capiteis corintios. No cruceiro destaca unha cúpula de media laranxa, rematada cunha fermosa lanterna con seis grandes xanelas. A altura da cúpula é de 36 metros e o seu diámetro ten 10 metros. A igrexa foi terminada por Simon de Mosteiro no ano 1619.

A cúpula e o lucernario ou lanterna sufriron deterioracións co paso do tempo, e sobre todo, a causa do terremoto de Lisboa de 1753. No ano 1786 reparouse o cimborrio da cúpula que ameazaba ruína, e en 1841 reparouse tamén o cupulín. Outro tanto sucede coas dúas torres, construídas por Simón de Mosteiro, que se alzan nos dous extremos da cabeceira da igrexa como gardando a Capela Maior, e que están como absorbidas pola masa do edificio. As súas proporcións deberon ser ademais un tanto minguadas respecto das trazas primitivas. De dous corpos, co segundo decrecente, dividido por unha balaustrada que se repite no último corpo, separándoo da media laranxa que as acaba, imitáronse logo ben que incorporándoas á fachada dentro dun tipo italianizante que serviu de modelo a todas as galegas do século XVII. O seu modelo é o valisoletano e escurialense, en que as columnas redondas do Renacemento simplificáronse atrevidamente en pilastras ou faixas verticais. Os seus volumes, aquí un tanto pesados, só están rotos polo único arco de medio punto das súas caras lisas, sen os fermosos paramentos de casetones rehundidos e resaltados do seu prototipo.”

Vista da nave da igrexa desde a estada de limpeza do retablo

PEZAS DE MOURE NO RETABLO DA ESCOLA DO CARDEAL

Anxos da Coronación da Virxe

Parece que Francisco de Moure comezou o retablo ao redor de 1625. Cando morreu, realizouse un inventario das pezas feitas diante do seu testamento, xa que o retablo estaba inacabado. Este é o significado do texto que poñemos a continuación e que recompilamos dun estudo feito por Fernando Pérez Rodríguez en “Cuadernos de estudios gallegos”:

-No recoñecemento feito o 19 de xullo de 1639 hai que destacar algunhas seccións que ata o momento non recibiron a atención merecida. Refírome a esas pezas escultóricas, algunhas rematadas e outras en fase de execución, que non estaban sentadas no retablo cando faleceu o noso escultor, a saber:

Sacrificio de Isaac.

«Iten dos marcos con sus estípites y una cornixa y frontispicios y sus pirámides. Doce florones ocho grandes y los demás pequeños, siete pirámides. Ocho canecillos, ocho cartelas del cornisamento, dos términos que sobraron de pedestal de abajo del Retablo, una pilastra sin vasa ni capitel. Siete alas pequeñas y grandes para angeles. Un corazón, un obalo que se hacia para dentro de la Custodia. Un tronco comenzado a desabastar para los angeles de la Coronación de la Virgen nuestra Señora. Unos pedazos de nuebecillas, pedestalcillos, piezas sueltas. Una figura de Habraam y dos virtudes, y un niño de la pasión con su cruz»

Neste sentido, é interesante investigar o destino destas pezas. No caso dalgúns non é difícil adiviñar, porque a figura de Abraham e as dúas virtudes están situadas baixo a custodia e os anxos da Coronación da Virxe foron acabados e colocados no seu lugar. Sobre quen foi o mestre da escultura que fixo o traballo pendente e, polo tanto, a conclusión do terceiro corpo e poxa do retablo non hai dúbida de que os expertos acreditan que “trala morte do devandito Francisco de Moure pasou algúns pedaços. de madeira que algúns eran restos para o traballo que o pai Mato acaba de beber »-

Detalle do retablo, peza central chamada “custodia” coroada pola pequena e magnífica talla do sacrificio de Isaac.

¿CANDO XURDIU A IDEA DE CONSTRUÍR O COLEXIO DE Nª Sª DA ANTIGA?

Cardeal Rodrigo de Castro

Grazas a Don Rodrigo de Castro acompañando aos seus irmáns Don Pedro de Castro en Europa e Don Fernando Ruiz de Castro, futuro IV Conde de Lemos, nas súas misións, entre 1548 e 1558, engadiu aos seus brillantes estudos humanísticos en Salamanca, a ilustración que xurdiu dos principais focos de Europa.

Anos máis tarde, cando Don Rodrigo chegou a Sevilla como arcebispo, descubriu que os xesuítas estaban establecidos na cidade durante 30 anos con gran aceptación. El ficou moi íntimo con eles e favoreceu a súa diocese. Alí desenvolve unha profunda devoción á “Nosa Señora da Antiga”, cuxa imaxe votará o Colexio Monfortino. En 1585 ou 1586 xorde a idea de realizar na súa terra unha escola e aproveitala para o enterro e dos seus propios. Non o pensou antes, xa que en 1584 aínda pagaba as obras do convento de San Antonio como panteón familiar, e así o provincial jesuita Villalba, na carta que se dirixe ao xeneral o 27 de setembro de 1586 informa da vontade do cardeal. , que dá por sentado a fundación dunha escola en Monforte de Lemos.

Don Pedro de Castro VII conde de Lemos

Como outros prelados ilustres, planeaba establecer nel non ensinanzas eclesiásticas, senón un carácter xeral que podería ser conveniente para moitos, creando varias cadeiras de latín, arte e moral, así como unha escola para nenos de primeiras letras. Don Rodrigo confiaría o seu propósito á comunidade jesuita sevillana, falaría co xesuíta provincial Bartolomé Pérez de Nuevos; para eles foi posto en contacto coa provincia de Castilla Gil González Dávila e con Claudio Aquaviva, o xeneral da Compañía de Xesús. Sabemos que as cartas pasaron de Sevilla a Madrid, de Madrid a Roma e de Roma a Sevilla ata que o proxecto madurou o suficiente para poñelo en acción.

Polo tanto, podemos concluír que se forxou en 1585 ou en 1586 a idea de dar a luz á nosa magnífica escola.

Claudio Acquaviva (Atri, 1543 – Rome, 1615) General dos Jesuitas..

IV CENTENARIO DA CONSAGRACIÓN DA NOSA IGREXA

Nun texto duns poucos folios denominado “Breve relación das festas que o colexio da Compañía de Jesús de Monforte fixo na consagración da igrexa nova da nosa Señora da Antiga, en 4 de agosto de 1619.” Lese o seguinte:

Inscrpción sobre a porta citando á vez a Igrexa e o Colexio

 

“Ao fin de xullo, foi O noso Señor servido acabásese a igrexa que tanto tempo ha, con tanto coidado e costa, que se andaba fabricando,11 e saíu tan perfecta e acabada en todo que para pintarse fose menester relación particular e máis longa que a das festas que na súa consagración fixeron. Baste dicir agora dela en que o seu hermosura moveu aos Señores Condes de Lemos [a] tomar ao seu cargo o facela consagrar, pedíndollo ao Sr. D. Alonso López Galo, bispo de Lugo. Ao cal a súa señoría saíu de boa gana, así por haberllo pedido A súa Excelencia como por ser cousa da Compañía, á cal en todo móstrase moi afeccionado. Botaron a festa para catro de agosto. Corría a voz por todo o reino e, así, concorreu moita e moi lucida xente de Santiago, de Orense e as súas cotos, de Monterrey e o seu val, de Lugo e todo o seu obispado.”

Para quen se parou en meditar as datas deuse conta de que estamos de aniversario. O próximo 4 de agosto celebramos os catrocentos anos da consagración da igrexa e os 100 da finalización das obras do colexio no seu actual estado.

En seguintes entradas desta páxina iremos dando conta das actividades programadas pola Fundación Colexio Nª Sª da Antiga e polo Colexio PP. Escolapios.

Escudo de D. Alonso López Galo, bispo de Lugo que consagrou a Igrexa

 

A fachada da Igrexa do Colexio do Cardeal, herreriana ou romana?

María Rivo Vázquez, no seu traballo sobre a fachada do Colexio da Compañía, co aval da Universidade de Santiago de Compostela, afirma que: “Aínda que de incuestionable sustrato clasicista herreriano, a fachada eclesial do Colexio de Monforte está revestida dun manierismo que, sen desbocarse, excede o ámbito estrictamente ornamental de almohadillados, puntas de diamante e formas enrolladas. A ruptura do frontón, a brusca finalización da cornisa da portada e, sobre todo, a inexacta superposición dos soportes merman a claridade estructural típica das fachadas previñolescas. Así pois, poderíase aventurar a hipótese dun deseño inicial controlado esencialmente por Vermondo Resta, autor máis italianizante e próximo ao manierismo que Ruiz.


Fachada herreriana do Mosterio de San Lorenzo do Escorial

Nos cambios que se deducen do pliego de condicións quizais tivese un papel destacado Juan de Tolosa. De feito a falta de correspondencia entre os soportes do primeiro e segundo corpo podería deberse, máis que a unha licenza consciente propia do manierismo, a un desajuste froito de modificacións introducidas por un mestre menos experto, talvez Tolosa. Ademais, a sustitución do corintio por dórico e jónico e a eliminación dun óculo que debía de ocupar un lugar central, suxiren unha sutil desviación cara a unha estética máis herreriana desde solucións italianizantes.

Unha traxectoria que ben podería ir de Resta a Tolosa. En calquera caso, non cabo dúbida de que Serlio e Vignola son as fontes crave da fachada. A pegada da fachada da igrexa do Colexio do Cardeal na arquitectura galega é prácticamente irrelevante. Bonet menciona emulaciones do seu friso con metopas de círculos gallonados nas igrexas de Monfero, Oseira, San Vicente do Piñeiro de Monforte e San Bartolomé de Pontevedra, esta última tamén sé jesuítica; e ve en Oseiray San Vicente a presenza doutros elementos arquitectónicos do Colexio Monfortino, aínda que peor articulados. Así pois, trátase dunha das poucas mostras de clasicismo herreriano en Galicia que, con todo, parece ser “temperada” para conciliar manierismo e clasicismo, romanismo e herrerianismo, e, en definitiva, adaptarse a circunstancias, xentes e lugares -como San Ignacio prescribiu aos seus seguidores- dentro dunha Orde cuxa estrutura jerárquica, con todo, nunca deixou de ser romano céntrica.?

O Arquitecto Jesuita JUAN FERNÁNDEZ DE BUSTAMANTE (CA. 1560-1606)

Capitel Corintio Iglesia de Lantadilla (Palencia)

Os datos agora coñecidos achega de Juan Fernández de Bustamante permítennos reconsiderar a súa traxectoria profesional, como tracista de obras. Hase documentado a súa intervención en Villagarcía de Campos, Salamanca (primitivo Colexio), Oviedo, Palencia, Segovia, Colexio de Nª Sª da Antiga en Monforte de Lemos, Medina do Campo (Colexio de San Pedro e San Pablo) e Autillo de Campos, pero en ningunha consideróuselle como a súa tracista, senón tan só como sobrestante, veedor, tasador, perito ou administrador.

Juan Fernández de Bustamante nace cara a 1560 en Villamayor de Treviño (Burgos)12 e ingresa en 1577 no Colexio jesuita de Burgos, no que permanece ata a súa marcha ao Colexio salmantino, no que presumiblemente coñecerá ao pai Andrés Ruiz. Parece que a formación do jesuita burgalés á sombra de Andrés Ruiz é máis que probable. A maior parte das obras nas que Juan Fernández de Bustamante aparece documentado están a cargo de Andrés Ruiz de quen doña Catalina de Zúñiga, sobrina do fundador do Colexio de Monforte de Lemos, dixo: ?mestre raposo e sabe máis de arquitectura de cantos hai na Compañía?. Descríbeselle en 1584 como home ?de bo enxeño, xuízo, prudencia, bastante experiencia, flemático, melancólico. Ten talento para architecto?.

Capitel Corintio Iglesia de Lantadilla (Palencia)

A Juan Fernández de Bustamante se lle documenta participando entre 1584 e 1590 nas obras das Casas da Compañía de Salamanca, Segovia, Palencia e, tras falecer Andrés Ruiz (1596), dirixindo a obra de Monforte de Lemos xunto a Juan de Tolosa, quedando el só á fronte da mesma á morte deste (1600).

En Monforte, Fernández de Bustamante realiza a tasación de todo o construído no Colexio no ano 1600, figurando entón como Mestre Maior tralo falecemento de Juan de Tolosa e con acordo a trázalas e condicións que foran dadas por Andrés Ruiz e Veremondo Resta en 1594 ao Cardeal Rodrigo de Castro.

Parece que é a iniciativa de Fernández de Bustamante o uso do capitel corintio que é o utilizado no interior da Igrexa do Colexio de Nª Sª da Antiga de Monforte de Lemos (Lugo) que atribuímos á man do canteiro Rozadilla. O mesmo estilo de capiteis pode verse na igrexa de Santa Cruz de Medina de Rioseco, de Lantadilla, na nosa Señora da Rúa (Palencia), no interior da igrexa colegial de Segovia, e na Catedral de Valladolid baixo a dirección de Fernández de Bustamante.

Capitel Corintio interior da Igrexa de Nº Sª da Antiga, Monforte de Lemos

A RÚA DO CARDEAL INICIATIVA DE D. RODRIGO DE CASTRO

As considerables dimensións do Colexio que se pensaba construír en Monforte de Lemos non permitían que o casco amurallado da vila puidese acollelo no seu interior, polo que se decide construílo no arrabal, nas proximidades do camiño que conduce á Capela de San Lázaro, un lugar ocupado por hortas e viñas que era necesario comprar. Durante os anos 1591-92 comezan as adquisiciones dos terreos, participando como intermediario o Conde D. Fernando Ruiz de Castro.

A extensión adquirida roldaba as nove hectáreas e media, establecendo os seus límites o río Cabo, o arroio de San Lázaro, terreos comunales e propiedades particulares a súa gran importancia ten a elección do solar, trascendental é a confección de trázalas e condicións e, relacionado directamente con iso, a designación dos proyectistas. Malia a ausencia de datos que esclarezan esta fase, cabo pensar que foi o Cardeal, celoso fundador e financiador, quen, lonxe de desentenderse de tal labor, participa en trázalas e condicións, elixindo concienzudamente aos arquitectos e evitando que nada nin ninguén alterase as súas intencións.

En 1594 a chegada do Cardeal a Monforte ten lugar a finais de xullo ou
principios de agosto. Contemplando a ubicación da súa obra, decide a proxección dunha
rúa de 30 pés de ancho que comunique directamente coa vila. A finais de 1595
xa está «case acabada e vén quedar o colexio a metade máis preto, e ela é tan
fermosa que basta para ennoblecer un lugar».

Polo que temos xa o motivo e a data da formulación e a construción da rúa do cardeal, que si non é moi longa, si que se converteu no eixe da vida social de Monforte.

Tú carrito